W obecnym porządku prawnym szkoły mogą tworzyć własne regulaminy, na podstawie których uczniowie są oceniani, dyscyplinowani lub nagradzani. W wielu przypadkach prowadzi to do sytuacji, w której dzieci uczęszczające do różnych szkół są traktowane według odmiennych zasad. Eksperci wskazują, iż choćby w ramach jednej placówki zapisy te potrafią być interpretowane w sposób niejednolity, co generuje poczucie niesprawiedliwości. Takie różnice w podejściu były źródłem nieporozumień i licznych skarg, a także utrudniały skuteczne dochodzenie swoich praw przez uczniów i rodziców.
Zmiany w katalogu kar dyscyplinarnych
Jedną z najważniejszych propozycji zawartych w projekcie nowelizacji ustawy jest wprowadzenie ogólnopolskiego, zamkniętego katalogu kar dyscyplinarnych. Do tej pory dyrektorzy szkół mieli znaczną dowolność w ich ustalaniu, co skutkowało sytuacjami, w których niektóre z kar były nadmierne lub wręcz sprzeczne z obowiązującym prawem. Jak podkreślają autorzy projektu, nowe regulacje nie mają służyć zaostrzaniu represji, ale uporządkowaniu systemu. Kary będą mogły być stosowane dopiero wtedy, gdy zawiodą inne metody wychowawcze.
Ponadto ustawa nakłada obowiązek, aby każda kara była nakładana z poszanowaniem praw ucznia oraz w sposób proporcjonalny do przewinienia. Projekt ustawy jednoznacznie zakazuje też stosowania praktyki wypraszania ucznia z lekcji – działania, które w opinii autorów projektu narusza konstytucyjne prawo do nauki i może prowadzić do jego stygmatyzacji w oczach rówieśników.
Jasne prawa i obowiązki ucznia
Projekt przewiduje przeniesienie katalogu praw i obowiązków ucznia na poziom ustawy, co oznacza, iż będą one obowiązywały we wszystkich szkołach w Polsce w identycznej formie. To ważna zmiana – do tej pory były one rozproszone w różnych aktach prawnych, najczęściej w statutach poszczególnych szkół, co prowadziło do wielu niejasności. W niektórych przypadkach statut zawierał postanowienia sprzeczne z konstytucją lub konwencjami międzynarodowymi. Dzięki ujednoliceniu zapisów, uczniowie, nauczyciele oraz rodzice zyskają jasność co do tego, jakie zasady obowiązują w całym systemie oświaty.
Nowa regulacja określi także zamknięty katalog obowiązków ucznia. Zostaną w nim jasno wskazane sytuacje, w których uczeń może ponieść konsekwencje dyscyplinarne – a co za tym idzie, szkoły nie będą mogły dodawać dowolnych obowiązków w swoich statutach, co dziś często prowadzi do nadużyć.
Instytucja rzecznika praw uczniowskich
Projekt ustawy wprowadza także nową strukturę ochrony praw ucznia. W jej ramach powołani mają zostać rzecznicy na różnych poziomach. Na poziomie centralnym działać będzie Krajowy Rzecznik Praw Uczniowskich, zlokalizowany przy Ministerstwie Edukacji Narodowej. W każdym województwie powołany zostanie Wojewódzki Rzecznik Praw Uczniowskich – funkcjonujący przy kuratorium. Na szczeblu lokalnym samorządy będą mogły powoływać rzeczników gminnych lub powiatowych. Co istotne, w każdej szkole rzecznik praw ucznia będzie wybierany spośród nauczycieli przez radę szkoły.
„To jest pierwszy w historii Polski projekt, który w tak całościowy sposób porządkuje prawa ucznia” – zaznaczyła minister Barbara Nowacka. – „Będzie jasne, co uczniowi wolno, co mu się należy, a czego nie powinien robić. I to będzie jednakowe w każdej szkole w Polsce.”
Szkolni rzecznicy mają zyskać realne narzędzia działania, a minister edukacji będzie mógł przyznać im dodatkowe wynagrodzenie. Dzięki nowemu systemowi uczniowie będą mieć zapewniony dostęp do pomocy w sytuacjach konfliktowych czy w przypadkach łamania ich praw.
Rady szkół – obowiązkowe i z nowymi zadaniami
W ramach nowelizacji przewidziano również zmiany dotyczące rad szkół. w tej chwili ich funkcjonowanie nie jest obowiązkowe, co oznacza, iż wiele placówek ich po prostu nie powołuje. Projekt wprowadza obowiązek tworzenia rad w każdej szkole i placówce oświatowej. W ich skład wchodzić będą przedstawiciele rodziców, nauczycieli oraz uczniów. Co istotne, rady zyskają nowe kompetencje – będą miały prawo opiniować roczne plany pracy szkoły, zmiany w statucie, a także działania podejmowane przez dyrektora w ramach wychowania i profilaktyki.
Koniec pobłażliwości dla wagarowiczów
Projekt nowelizacji ustawy zakłada również zaostrzenie przepisów dotyczących nieusprawiedliwionych nieobecności na lekcjach. w tej chwili dopiero przekroczenie progu 50% nieobecności z danego przedmiotu pozwala nauczycielowi na nieklasyfikowanie ucznia. Nowa regulacja zakłada obniżenie tego progu, co ma zmobilizować uczniów do regularnego uczestnictwa w zajęciach. Szkoły otrzymają także szczegółowe wytyczne w tej sprawie, co ma ujednolicić sposób postępowania w przypadku wagarów.
