W najnowszym wideokastowym odcinku SOS dla Edukacji wracamy do tematyki wyjątkowo aktualnej – klimatu szkoły. Naszą gościnią była dr hab. Aleksandra Tłuściak-Deliowska, profesor Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, badaczka z wieloletnim doświadczeniem w dziedzinie pedagogiki, koncentrująca się w pracy naukowej między innymi na zjawisku przemocy rówieśniczej oraz na jakości środowiska szkolnego, w szczególności kulturze i klimacie szkoły. Rozmowę poprowadziła Agnieszka Ciesielska, nauczycielka i członkini zespołu SOS dla Edukacji.
Klimat szkoły – naukowe wyjaśnienie i praktyczne znaczenie
Pojęcie klimatu szkoły od lat powraca w debacie publicznej, ale co tak naprawdę oznacza i jak możemy je mierzyć? Już na początku rozmowy gościni podkreśla, iż klimat szkoły to nie jest nowy termin – tradycja badań sięga ponad stu lat, a sama koncepcja pojawiła się wraz z pierwszymi próbami opisywania atmosfery panującej w placówkach edukacyjnych. Aleksandra Tłuściak-Deliowska tłumaczy, iż chociaż „klimat szkoły” funkcjonuje jako kategoria złożona i bogata w znaczenia, to w swoim rdzeniu odnosi się do ogólnego wrażenia, jakie szkoła wywiera na członkach swojej społeczności: uczniach, nauczycielach, pracownikach, a także rodzicach.
Klimat szkoły nie jest wyłącznie metaforą czy modnym hasłem. To pojęcie badawcze – obecne na równi z innymi, jak „kultura szkoły” czy „atmosfera szkoły” – służące do diagnozy jakości środowiska edukacyjnego. Choć często mylimy te pojęcia, dr Tłuściak-Deliowska przekonuje, iż klimat szkoły wyrasta z norm, wartości i zasad współistniejących w danej społeczności, będąc wypadkową nie tyle formalnych reguł, ile codziennego współdziałania uczniów, nauczycieli i rodziców.
Co wpływa na klimat szkoły?
Podczas rozmowy dużo uwagi poświęcono temu, co składa się na klimat szkoły. To przede wszystkim jakość relacji interpersonalnych: wzajemny szacunek, otwartość, akceptacja, gotowość do współpracy i szukanie rozwiązań w duchu dialogu. To również poczucie bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego oraz satysfakcja z uczestnictwa w życiu szkolnym.
Klimat szkoły budują nie tylko uczniowie – równie ważne są relacje w gronie nauczycielskim i kontakty pomiędzy nauczycielami, rodzicami i innymi pracownikami szkoły. Zwracamy uwagę, iż tylko całościowe, wielostronne podejście do klimatu pozwala rzetelnie ocenić, na czym polega specyfika danej szkoły i gdzie można szukać potencjału do zmian.
Jak badać klimat szkoły?
Badania nad klimatem szkoły nie są nowością w krajowej pedagogice – w Polsce prowadziły je już takie autorytety, jak Andrzej Janowski czy Lesław Pytka. Współczesne badania pokazują, iż najczęściej stosowaną techniką są ankiety, bazujące na samoopisie – szybkie do przeprowadzenia, pozwalające poznać opinię różnych grup związanych ze szkołą. Ważne jest, by uwzględniać pytania o poczucie akceptacji, bezpieczeństwa, możliwości partycypacji w podejmowaniu decyzji czy satysfakcji z nauki i pracy. Dla najmłodszych uczniów rekomenduje się również wywiady rysunkowe, a mniej popularną, ale niezwykle ciekawą propozycją jest dyferencjał semantyczny, pozwalający ocenić emocjonalny stosunek do szkoły.
Dlaczego klimat szkoły ma znaczenie?
Dyskusja z Aleksandrą Tłuściak-Deliowską pokazuje, iż klimat szkoły ma wielowymiarowe znaczenie – wpływa na osiągnięcia szkolne, motywację do nauki, angażowanie się w życie szkoły, a także na redukcję ryzykownych zachowań młodych ludzi. Szkoła z pozytywnym klimatem daje uczniom przestrzeń do rozwoju, wspiera ich potrzeby, buduje poczucie bezpieczeństwa i sprzyja budowaniu kompetencji społecznych.
Ekspertka zaznacza, iż nie chodzi tu o przeciwstawianie „szkoły przyjaznej” wymaganiom egzaminacyjnym. Badania i praktyka pokazują, iż efektywna, dobrze przygotowująca szkoła to właśnie ta, w której panuje dobry klimat – relacje, wsparcie i możliwość współdecydowania to inwestycja, a nie koszt dodatni w pracy szkoły.
Klimat szkoły a przyszłość społeczeństwa
Wartość klimatu szkoły nie kończy się na indywidualnych korzyściach uczniów – staje się bowiem jednym z fundamentów budowania społeczeństwa obywatelskiego. Jak zauważa prowadząca, umiejętność współpracy, szanowania różnic i otwartości na dialog, kształtowana w szkole, przekłada się na relacje społeczne dorosłych i może pomóc w rozładowywaniu polaryzacji społecznej.
Wyzwaniami dla szkół są: autentyczne zaangażowanie w tworzenie klimatu, unikanie pozorowania działań, rzeczywiste zachęcanie całej społeczności do współpracy, a także otwarta komunikacja z rodzicami. Również na tym polu szkoła odgrywa kluczową rolę w budowie zaufania.
Kilka słów podsumowania
Zachęcamy do obejrzenia całego odcinka z udziałem Aleksandry Tłuściak-Deliowskiej, by w pełni poznać bogactwo tematów i wskazówek dotyczących budowania klimatu szkolnego. To propozycja zarówno dla nauczycieli, dyrektorów szkół, rodziców, jak i tych, którym leży na sercu rozwój polskiej edukacji. Poruszone w rozmowie wątki pomagają spojrzeć na szkołę nie jako miejsce wyłącznie przekazywania wiedzy, ale jako przestrzeń społecznego rozwoju i inwestycji w przyszłość.
