Nowa podstawa programowa z języka polskiego – nowoczesna edukacja według zespołu Kingi Białek

Dyskusje wokół czytania, lektur i kondycji edukacji polonistycznej nie cichną. W odpowiedzi na coraz głębszy kryzys czytelnictwa i narastające wyzwania związane z nauczaniem języka polskiego, powstał projekt nowej podstawy programowej dla szkół podstawowych, nad którym pracował zespół ekspertów i ekspertek Instytutu Badań Edukacyjnych pod kierownictwem dr Kingi Białek. W najnowszym materiale z cyklu SOS dla Edukacji Kinga Białek szczegółowo opowiada o założeniach projektu, wyzwaniach, przed jakimi stoi polska szkoła, i kierunkach, w jakich powinna zmierzać nowoczesna edukacja polonistyczna.

Kryzys polonistyki – diagnoza i odpowiedź

Już na początku swojego wystąpienia Kinga Białek podkreśla, iż od kilku lat edukacja polonistyczna znajduje się na rozdrożu – z jednej strony mamy coraz niższe wskaźniki czytelnictwa, z drugiej zaś rosnące znaczenie nowych mediów, fake newsów oraz komunikacji w świecie cyfrowym. Według zespołu opracowującego nową podstawę, nie wystarczy podtrzymywać dotychczasowych rozwiązań, które kładły nacisk na analizę tekstów literackich czy wkuwanie pojęć teoretycznych. Konieczne jest przemyślenie całej filozofii nauczania polskiego – połączenie szacunku do tradycji z otwartością na nowe wyzwania cywilizacyjne.

Kinga Białek i jej zespół postawili sobie pytanie: jak przezwyciężyć kryzys edukacji polonistycznej, który dotyka nie tylko czytelnictwa, ale także uczestnictwa w kulturze, kompetencji komunikacyjnych czy umiejętności krytycznego korzystania z mediów. Odpowiedzią ma być przyjęcie modelu edukacji opartego na różnorodności, funkcjonalności i otwartości na zmiany, a zarazem – czerpiącego z najlepszych wzorców tradycji nauczania.

Kim są twórcy projektu?

Za przygotowanie nowej podstawy programowej odpowiadał interdyscyplinarny zespół ekspertów i ekspertek, których połączyły różnorodne doświadczenia – zarówno praktyków i praktyczek pracujących na co dzień z uczniami, jak i osób zaangażowanych w badania naukowe, akademickie oraz rozwój dydaktyki. W zespole znalazły się osoby o zróżnicowanych światopoglądach – od liberałów po konserwatystów. Ta różnorodność, jak podkreśla Kinga Białek, miała odzwierciedlać przekrój polskiej szkoły oraz szerokie spektrum potrzeb i oczekiwań społecznych. Różnice zdań, wspólna praca i otwartość na alternatywne rozwiązania zaowocowały projektem, który uwzględnia złożoność rzeczywistości szkolnej.

Nowa struktura nauczania – 7 kluczowych obszarów

Projekt przewiduje podział edukacji polonistycznej na siedem głównych obszarów kompetencyjnych. Na pierwszym miejscu znalazła się komunikacja – odpowiadająca na diagnozowany kryzys komunikacyjny, ale także ucząca nazywania emocji, asertywnego reagowania, ochrony przed hejtem i manipulacją. Szkoła ma być miejscem, gdzie dzieci i młodzież ćwiczą najważniejsze kompetencje społeczne i poznawcze, potrzebne w życiu codziennym i przyszłej pracy.

Kolejnym obszarem jest odbiór tekstów kultury, w tym nie tylko literackich, ale także publicystycznych, popularnonaukowych, medialnych czy audiowizualnych. Odchodzi się tu od mechanicznego uczenia się teorii na rzecz żywej analizy tekstów i rozumienia, jak literatura oraz inne teksty funkcjonują w codzienności i kształtują naszą tożsamość.

Ważną zmianą jest nowe spojrzenie na naukę o języku. Gramatyka i zasady językowe mają być narzędziem do lepszej, bardziej precyzyjnej komunikacji, a nie celem samym w sobie. Autorzy projektu postulują funkcjonalne podejście do zagadnień językowych, aby uczniowie i uczennice widzieli sens ich nauki.

Czwarty dział dotyczy twórczości i ekspresji – nauczyciele i nauczycielki mają zachęcać uczniów do własnych prób literackich, debaty, wypowiedzi publicznych i kreatywnych projektów, a nie ograniczać się jedynie do tworzenia szkolnych rozprawek i typowych „wypracowań”.

Nowością, na którą zwraca uwagę Kinga Białek, jest również obszar refleksji nad własnym uczeniem się i tożsamością. Uczniowie mają nie tylko poznawać teksty, ale również uczyć się autorefleksji, budowania własnej podmiotowości, opisywania swojej roli w różnych wspólnotach: szkolnych, lokalnych, narodowych i europejskich.

W projekcie duży nacisk położono także na edukację medialną. To nie temat „przy okazji”, a pełnoprawny, istotny składnik edukacji polonistycznej. Chodzi o umiejętność krytycznego poruszania się w świecie cyfrowym, selekcjonowania informacji, rozpoznawania fałszywych przekazów i budowania cyfrowej higieny.

Praktyki lekturowe – czytanie bliskie uczniowi

Ostatnią, a zarazem najważniejszą dla wielu osób częścią podstawy są praktyki lekturowe. Projekt przewiduje, iż w klasach 4-6 nauczyciele i nauczycielki razem z uczniami współdecydują o wyborze lektur – ważne, by były to co najmniej cztery dłuższe teksty rocznie, dostosowane do wieku, zainteresowań, możliwości i doświadczeń klasy. Wybór ten powinien być wspólną przygodą poznawania literatury, która otwiera na świat emocji, problemów i wartości bliskich młodym ludziom. Nie oznacza to rezygnacji z klasyki, wręcz przeciwnie – ma ona funkcjonować na równych prawach z literaturą współczesną czy literaturą gatunkową.

W klasach 7-8 nacisk przesuwa się w stronę kanonu literatury polskiej, choć i tu pozostawiono pewną autonomię nauczycielom. Zamiast sztywnego katalogu, otwarto się na teksty, które pozwalają zrozumieć procesy historyczno-literackie i znaczenie literatury dla budowania tożsamości narodowej, przy zachowaniu możliwości sięgania także po dzieła światowe czy gatunkowe.

Dlaczego warto zobaczyć cały materiał?

Materiał z Kingą Białek to nie tylko prezentacja założeń nowego projektu, ale i przemyślany głos w ważnej debacie o przyszłości edukacji w Polsce. Poznamy szczegółowo argumenty, które stały za zmianami, usłyszymy o praktycznych rozwiązaniach i sposobach wdrażania nowoczesnych, ale zakorzenionych w tradycji metod nauczania języka polskiego. To inspiracja zarówno dla nauczycieli i nauczycielek, jak i wszystkich, którzy chcą, by szkoła była miejscem wspólnego odkrywania świata, rozwijania kompetencji przyszłości i budowania kultury czytelniczej, która zostaje na całe życie.

Zachęcamy do obejrzenia całego materiału – to propozycja dla tych, którzy traktują edukację poważnie i chcą mądrze rozmawiać o zmianach, jakie czekają polską szkołę.

Chcesz być na bieżąco? Zaobserwuj profil SOS dla Edukacji na Facebooku i śledź naszą stronę internetową. Publikujemy najświeższe informacje o naszych inicjatywach, dzielimy się efektami współpracy z organizacjami społecznymi, prowadzimy dyskusję o najważniejszych tematach edukacyjnych.