Finisaż wystawy „Na tropie zagadek przeszłości. Archeologia i prehistoria w powieściach Agathy Christie i Arthura Conan Doyle’a” w dniu 8 listopada 2025 r. zgromadził w bibliotece grono miłośników literatury detektywistycznej, historii oraz nauk o dawnych kulturach. Ekspozycja, poświęcona archeologicznym inspiracjom i motywom prehistorycznym w twórczości dwóch mistrzów gatunku, przez ostatnie tygodnie cieszyła się dużym zainteresowaniem. Wystawa była efektem końcowym warsztatów edukacyjnych dla młodzieży „Ożywiamy wyobraźnię – sztuczna inteligencja w edukacji literackiej”, które odbyły się w czerwcy 2025 r.
Zakończenie wystawy stało się okazją nie tylko do wspólnego podsumowania, ale także do zgłębienia mniej oczywistych wątków literackich, które łączą fikcję kryminalną z odkrywaniem przeszłości.
Głównym punktem wydarzenia była prelekcja „Na tropie zagadek przeszłości. Archeologia i prehistoria w powieściach Agathy Christie i Artura Conan Doyle’a”, która przybliżyła uczestnikom fascynujący związek między życiem i twórczością pisarzy a światem nauk archeologicznych.
W odniesieniu do Agaty Christie podczas wystąpienia omówiono m.in.:
- biograficzne związki Agathy Christie z archeologią, w tym jej liczne podróże na Bliski Wschód i udział w wykopaliskach prowadzonych przez Maxa Mallowana;
- wykorzystanie realiów archeologicznych jako scenerii kryminałów, ze szczególnym uwzględnieniem takich utworów jak „Morderstwo w Mezopotamii”, „Spotkanie w Bagdadzie” czy „Przygody w Egipcie”;
- motywy prehistoryczne, dawnych cywilizacji i ich tajemnic, które Christie wplatała w fabuły, nadając im klimat naukowej zagadki;
- mechanizmy budowania napięcia poprzez konfrontację współczesności z dziedzictwem starożytności,
- motywy prehistoryczne, dawne formy życia i “zaginione światy” w utworach przygodowych i fantastycznych Artura Conan Doyle’a.
Ponadto prelekcja wzbogacona była fotografiami, materiałami z wykopalisk oraz cytatami z listów i wspomnień Agaty Christie, co pozwoliło uczestnikom spojrzeć na jej twórczość z nowej perspektywy. Widzowie z zainteresowaniem odkrywali, jak realne doświadczenia Christie przenikały do jej literackiego świata i jak archeologia wpływała na konstrukcję intrygi oraz kreację bohaterów.
Podczas spotkania omówiono motywy prehistoryczne i starożytne w twórczości Agathy Christie w oparciu o wybrane tytuły:
- Morderstwo w Mezopotamii (1936)
Powieść mocno osadzona w realiach wykopalisk na terenie starożytnych kultur Mezopotamii. Silne nawiązania do najstarszych cywilizacji świata oraz pracy archeologów. - Śmierć na Nilu (1937)
Motywy związane ze starożytnym Egiptem: świątynie, grobowce, ikonografia i dawne wierzenia. - Przygoda w egipskim grobowcu (The Adventure of the Egyptian Tomb, 1923 — opowiadanie)
Klasyczny motyw „klątwy faraona”, tajemnicze zgony i atmosfera grobowca sprzed tysięcy lat. - Spotkanie w Bagdadzie (1951)
W tle fabuły pojawiają się wątki mezopotamskie, starożytne artefakty i kontekst archeologicznych odkryć. - Tajemnica błękitnego pociągu (1928)
W powieści pojawia się biżuteria o starożytnym rodowodzie i wątki kulturowe wywodzące się z dawnych cywilizacji. - Opowiadania z tomów „Poirot Investigates”, „Partners in Crime”, „The Mysterious Mr Quin”
Pojedyncze historie wykorzystują motywy dawnych wierzeń, mitologii i symboliki pochodzącej z odległych kultur. - Come, Tell Me How You Live (1946) – książka wspomnieniowa
Niefikcyjna relacja Christie z wypraw archeologicznych — opis życia na wykopaliskach, odkryć śladów prehistorii oraz pracy nad badaniem dawnych cywilizacji.
Elementy prehistoryczne przewijające się w twórczości Conan Doyle’a omówione podczas prelekcji:
- dinozaury i megafauna;
- pierwotne, archaiczne humanoidy (neandertaloidalne ludy);
- izolowane światy ocalałe z prehistorii;
- jaskinie i podziemia jako przestrzenie archaiczne;
- motyw „reliktu przeszłości” żyjącego w czasach współczesnych;
- refleksje ewolucyjne i antropologiczne.
Motywy prehistoryczne w twórczości Arthura Conan Doyle’a omówione podczas prelekcji:
1. Zaginiony świat (The Lost World, 1912) — najważniejszy przykład to powieść wręcz zbudowana na prehistorii. Motywy zawarte w książce to:
- żywe prehistoryczne gatunki: dinozaury, pterodaktyle, megafauna;
- ocalała prehistoryczna fauna i flora na odizolowanym płaskowyżu w Ameryce Południowej;
- plemiona ludzi pierwotnych, w tym neandertalskopodobne grupy;
- konfrontacja współczesnych naukowców z epoką sprzed milionów lat.
- To jeden z klasycznych tekstów, który ukształtował gatunek „zaginionych światów”.
2. Po omacku (The Poison Belt, 1913) – kontynuacja „Zaginionego świata”. Motywy prehistoryczne są subtelniejsze, ale w tle pojawiają się:
- refleksje nad ewolucją życia na Ziemi,
- wizje zagłady przypominającej globalne wymarcia znane z paleontologii,
- rozważania o kruchości gatunku ludzkiego na tle milionów lat historii.
3. Kraj mgieł (The Land of Mist, 1926) – choć fabuła skupia się na zjawiskach paranormalnych, pojawiają się sceny i dialogi nawiązujące do prehistorii człowieka, jego duchowych wyobrażeń i ewolucji wierzeń dawnych społeczności.
4. Opowiadania przygodowe i fantastyczne Conan Doyle stworzył wiele krótkich form zawierających elementy prehistoryczne, m.in.:
- “The Terror of Blue John Gap” – potwór zamieszkujący jaskinię przypomina relikt prehistorycznej fauny;
- “The American’s Tale” – opowieść o spotkaniu z istotą przypominającą dinozaura;
- “The Captain of the Polestar” – wzmianki o pradawnych wierzeniach arktycznych społeczności.
- Motywy, które się tu przewijają:
- przetrwanie przedhistorycznych bestii w niedostępnych miejscach,
- jaskinie jako „bramy” do przeszłości,
- strach przed „pierwotnym”, niepoznanym światem.
5. Wątki antropologiczne i ewolucyjne w twórczości naukowej i eseistyce Doyle interesował się pierwszymi ludźmi i ewolucją. W jego publicystyce pojawiają się:
- odniesienia do człowieka pierwotnego,
- refleksje nad prehistorycznym pochodzeniem kultury,
- interpretacje pradawnych zwyczajów w świetle religii i duchowości.
Po spotkaniu goście mieli okazję jeszcze raz obejrzeć ekspozycję, porozmawiać o swoich ulubionych powieściach Christie i Conan Doyle’a, a także wymienić refleksje na temat inspirującego połączenia literatury detektywistycznej z nauką o przeszłości.
Atmosfera finisażu była pełna ciekawości, rozmów i odkrywania nieoczywistych tropów. Wydarzenie potwierdziło, iż zarówno w literaturze, jak i w archeologii najważniejsze jest nieustanne zadawanie pytań — bo to właśnie one prowadzą do rozwiązania największych tajemnic.
Na uczestników wydarzenia czekał poczęstunek oraz zimne i ciepłe napoje.
Wydarzenie dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, w ramach Programu Edukacja Kulturalna 2025. Tytuł projektu „Kultura w Akcji. Komunikacja, kreatywność i kompetencje kulturowe w literaturze.”
