Dziesiątki tysięcy polskich emerytów każdego miesiąca otrzymuje znacznie mniejsze świadczenia niż mogłoby, ponieważ nie zdaje sobie sprawy z istnienia prostej procedury administracyjnej, która może zwiększyć ich miesięczne dochody choćby o trzysta złotych bez jakichkolwiek zmian w wysokości podstawowego świadczenia emerytalnego czy konieczności spełniania dodatkowych warunków. Ta ukryta możliwość zwiększenia realnych dochodów emerytów wynika z mało znanego przepisu podatkowego, który umożliwia rezygnację z automatycznych potrąceń zaliczek na podatek dochodowy w sytuacjach, gdy roczne dochody seniora nie przekraczają ustawowo określonego progu wolnego od opodatkowania.
Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce
Problem polega na tym, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych domyślnie stosuje wobec wszystkich emerytów identyczne procedury podatkowe jak pracodawcy wobec swoich pracowników, automatycznie potrącając z każdego miesięcznego świadczenia odpowiednią zaliczkę na podatek dochodowy, niezależnie od tego, czy emeryt faktycznie będzie zobowiązany do zapłaty tego podatku na koniec roku podatkowego. Ten mechanizm prowadzi do sytuacji, w której seniorzy o niskich dochodach płacą podatek, który później i tak zostanie im zwrócony przez urząd skarbowy, ale w międzyczasie przez wiele miesięcy dysponują znacznie mniejszą kwotą pieniędzy na bieżące wydatki.
Kluczem do odzyskania tych pieniędzy jest zrozumienie zasad funkcjonowania kwoty wolnej od podatku, która w Polsce wynosi w tej chwili trzydzieści tysięcy złotych rocznie. Oznacza to, iż każdy obywatel, którego łączne roczne dochody nie przekraczają tej kwoty, nie jest zobowiązany do płacenia podatku dochodowego, a wszystkie potrącone w ciągu roku zaliczki podatkowe powinny zostać mu zwrócone przez Skarb Państwa. Dla emerytów otrzymujących świadczenia nieprzekraczające około dwóch tysięcy pięciuset złotych brutto miesięcznie, którzy nie osiągają żadnych dodatkowych dochodów z innych źródeł, oznacza to praktyczną gwarancję pozostawania poniżej progu podatkowego przez cały rok.
Mechanizm automatycznego potrącania zaliczek podatkowych powoduje, iż emeryci o najniższych świadczeniach tracą comiesięcznie znaczące kwoty, które mogłyby zostać wykorzystane na pokrycie bieżących kosztów życia, takich jak leki, opłaty mieszkaniowe, żywność czy inne podstawowe potrzeby. W przypadku emerytury wynoszącej około dwóch tysięcy czterystu złotych brutto, miesięczna zaliczka na podatek dochodowy może sięgać choćby dwustu pięćdziesięciu złotych, co stanowi ponad dziesięć procent całego świadczenia oraz może być różnicą między skromnym, ale godnym życiem a egzystencją na granicy ubóstwa.
Procedura umożliwiająca rezygnację z tych potrąceń jest zaskakująco prosta oraz dostępna dla wszystkich emeryta spełniającego podstawowe kryteria dochodowe. Wystarczy złożenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych specjalnego formularza oznaczonego symbolem EPD-21, który nosi oficjalną nazwę Wniosku o niestosowanie poboru zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Ten urzędowy dokument został zaprojektowany w sposób maksymalnie uproszczony, wymagający jedynie podstawowych danych personalnych wnioskodawcy oraz złożenia oświadczenia o przewidywanym nieprzekroczeniu rocznego limitu dochodów.
Korzyści płynące z tego rozwiązania nie ograniczają się wyłącznie do osób pobierających standardowe emerytury z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ale obejmują również szeroką gamę innych świadczeń społecznych wypłacanych przez tę instytucję. Renciści pobierający renty z tytułu niezdolności do pracy, osoby otrzymujące renty rodzinne po zmarłych małżonkach lub rodzicach, byli nauczyciele korzystający z nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych oraz osoby pobierające różnego typu świadczenia przedemerytalne również mogą skorzystać z tej możliwości zwiększenia swoich miesięcznych dochodów.
Najważniejszym warunkiem uprawniającym do skorzystania z tej procedury jest realistyczne przewidywanie, iż łączne roczne dochody wnioskodawcy nie przekroczą kwoty trzydziestu tysięcy złotych brutto. W praktyce oznacza to, iż oprócz emerytury czy renty, osoba ubiegająca się o zwolnienie z zaliczek podatkowych nie może osiągać znaczących dochodów z pracy zarobkowej, prowadzenia działalności gospodarczej, wynajmu nieruchomości, inwestycji kapitałowych czy innych źródeł, które mogłyby podnieść jej roczne przychody powyżej ustawowego progu.
Proces składania wniosku został zaprojektowany z myślą o maksymalnej dostępności dla seniorów, niezależnie od ich sprawności fizycznej, umiejętności technicznych czy miejsca zamieszkania. Emeryt może złożyć formularz EPD-21 osobiście w dowolnym oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na terenie całego kraju, bez konieczności wcześniejszego umawiania wizyty czy długiego oczekiwania w kolejkach, ponieważ procedura ta jest traktowana priorytetowo przez pracowników ZUS.
Alternatywnie, osoby o ograniczonej mobilności mogą przesłać wypełniony wniosek tradycyjną pocztą na adres adekwatnego oddziału ZUS, przy czym zaleca się korzystanie z poczty poleconej dla zapewnienia pewności dostarczenia dokumentu. Dla emerytów posiadających podstawowe umiejętności korzystania z internetu dostępna jest również opcja elektroniczna, polegająca na zalogowaniu się na Platformę Usług Elektronicznych ZUS oraz wypełnieniu formularza online, co może znacznie przyspieszyć proces rozpatrywania wniosku.
Timing złożenia wniosku ma najważniejsze znaczenie dla maksymalizacji korzyści finansowych płynących z tego rozwiązania. Procedura zwolnienia z zaliczek podatkowych wchodzi w życie od miesiąca, w którym zostanie złożony kompletny wniosek, co oznacza, iż im wcześniej emeryt podejmie stosowne kroki, tym szybciej zacznie otrzymywać wyższe miesięczne świadczenie. Opóźnienie w złożeniu wniosku o kilka miesięcy może oznaczać utratę setek złotych, które mogłyby zostać wykorzystane na poprawę jakości życia seniora.
Wypełnienie formularza EPD-21 nie wymaga specjalistycznej wiedzy podatkowej ani pomocy księgowego, ponieważ dokument składa się z kilku prostych sekcji wymagających jedynie podstawowych informacji. Wnioskodawca musi podać swoje dane identyfikacyjne, takie jak imię oraz nazwisko, numer PESEL lub NIP w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, aktualny adres zamieszkania oraz złożyć pisemne oświadczenie o przewidywanym nieprzekroczeniu rocznego limitu dochodów wynoszącego trzydzieści tysięcy złotych.
Najczęstszym błędem popełnianym przez emerytów rozważających skorzystanie z tej procedury jest niedoszacowanie swoich rocznych dochodów lub nieprawidłowe liczenie wszystkich źródeł przychodów. Do łącznej kwoty rocznych dochodów należy wliczyć nie tylko podstawową emeryturę, ale również trzynastą oraz czternastą emeryturę, ewentualne dochody z pracy dorywczej, wynajmu pokoju czy innej nieruchomości, odsetki od lokat bankowych przekraczające określone kwoty, oraz wszelkie inne przychody podlegające opodatkowaniu według skali podatkowej.
Długoterminowe korzyści finansowe płynące z rezygnacji z zaliczek podatkowych mogą być znaczące, szczególnie dla emerytów żyjących na granicy ubóstwa, dla których każda dodatkowa złotówka ma realny wpływ na jakość codziennego życia. Osoba otrzymująca emeryturę w wysokości dwóch tysięcy złotych brutto, która skorzysta z procedury zwolnienia z zaliczek podatkowych, może zyskać choćby dwa tysiące pięćset złotych rocznie, co wystarcza na pokrycie kosztów podstawowych leków przez kilka miesięcy lub opłacenie znacznej części rachunków za energię elektryczną oraz ogrzewanie.
Dodatkową zaletą tej procedury jest jej elastyczność oraz możliwość rezygnacji w każdym momencie, gdy sytuacja finansowa emeryta ulegnie zmianie. jeżeli w trakcie roku okaże się, iż łączne dochody prawdopodobnie przekroczą próg trzydziestu tysięcy złotych, na przykład z powodu podjęcia dodatkowej pracy czy otrzymania spadku, emeryt może w każdej chwili poinformować ZUS o rezygnacji ze zwolnienia oraz powrocie do standardowego systemu potrącania zaliczek podatkowych.
Kontrola oraz weryfikacja schematy korzystania z tego zwolnienia odbywa się automatycznie przez system informatyczny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który porównuje deklarowane przez emeryta przewidywane dochody z rzeczywistymi kwotami wypłacanych świadczeń. W przypadku wykrycia rozbieżności lub przekroczenia progu dochodowego, ZUS ma obowiązek poinformowania emeryta o konieczności uregulowania zaległości podatkowych oraz powrotu do standardowego systemu potrąceń.
Społeczna świadomość dotycząca tej możliwości zwiększenia miesięcznych dochodów emerytów pozostaje na alarmująco niskim poziomie, co może wynikać z niedostatecznej komunikacji ze strony instytucji publicznych oraz braku systematycznych kampanii informacyjnych skierowanych do osób starszych. Wiele organizacji emeryckich oraz związków seniorów podejmuje próby edukowania swoich członków na temat dostępnych ulg oraz zwolnień podatkowych, jednak zasięg tych działań pozostaje ograniczony do najbardziej aktywnych środowisk.
Pracownicy socjalni oraz doradcy w ośrodkach pomocy społecznej mogą odegrać kluczową rolę w rozpowszechnianiu informacji o możliwości rezygnacji z zaliczek podatkowych wśród najuboższych emerytów, którzy często nie mają dostępu do internetu ani nie śledzą zmian w przepisach podatkowych. Przekazanie tej wiedzy podczas rutynowych wizyt domowych lub spotkań w ośrodkach dziennego pobytu może przynieść wymierne korzyści finansowe dla setek tysięcy polskich seniorów.
Długoterminowym celem tej procedury jest nie tylko zwiększenie bieżących dochodów emerytów, ale również redukcja biurokracji podatkowej poprzez eliminację niepotrzebnych procedur rozliczeniowych dla osób, które i tak nie będą zobowiązane do płacenia podatku dochodowego. Emeryt, który skorzysta ze zwolnienia z zaliczek, nie musi składać rocznego zeznania podatkowego, co oszczędza mu czas oraz eliminuje potencjalne problemy związane z wypełnianiem skomplikowanych formularzy podatkowych.
System ten przyczynia się również do poprawy płynności finansowej gospodarstw domowych emerytów, umożliwiając im lepsze planowanie budżetu oraz unikanie sytuacji, w których muszą pożyczać pieniądze na bieżące wydatki w oczekiwaniu na zwrot podatku na koniec roku. Dla osób starszych, które często mają ograniczone możliwości zaciągania kredytów czy pożyczek, dostęp do pełnej kwoty świadczenia bez potrąceń podatkowych może mieć najważniejsze znaczenie dla utrzymania finansowej niezależności oraz godności.
