Ilu rodziców samotnie wychowuje dzieci w Polsce i w Europie?

Zdjęcie: Samotni rodzice w Polsce i w Europie

Samotne rodzicielstwo staje się coraz powszechniejszym zjawiskiem zarówno w Polsce, jak i w całej Europie. W ostatnich latach liczba samotnych rodziców wzrasta, co skłania do refleksji nad ich rolą w społeczeństwie oraz nad wsparciem, jakiego potrzebują. Bycie rodzicem to jedno z najpiękniejszych doświadczeń życiowych, ale jednocześnie wiąże się z ogromnymi wyzwaniami. Dla samotnych rodziców te wyzwania są jeszcze większe. Ostatnie lata z powodu pandemii koronawirusa były wyzwaniem dla wielu pracujących rodziców, zwłaszcza dla rodziców, którzy samotnie wychowują dzieci. Pogodzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi było szczególnie trudne dla rodzica samotnie mieszkającego z małymi dziećmi. Ilu rodziców samotnie wychowuje dzieci w Polsce?

Warto wiedzieć:

• Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku, ponad 2,5 miliona osób w Polsce wychowuje dzieci bez drugiego opiekuna.
• Stanowi to 24,2% wszystkich rodzin.
• Samotne matki stanowią 20,7% wszystkich polskich rodzin, podczas gdy samotni ojcowie to 3,5%.
• W Polsce ponad 3,5 mln dzieci wychowuje się w rodzinach niepełnych.

Samotne matki i samotni ojcowie w Polsce

Ilu rodziców samotnie wychowuje dzieci w Polsce

Według wyników Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku w Polsce było 2 566 899 samotnych rodziców (bez względu na to, czy mieszkali z dziećmi bez towarzystwa innych osób, co jest jednym z kryteriów badania przeprowadzonego przez Eurostat, opisanego w dalszej części artykułu).

Udział samotnych rodziców wśród rodzin w Polsce wyniósł 24,2%. To co czwarta rodzina w Polsce! W porównaniu do spisu z 2011 roku liczba samotnych rodziców w Polsce zwiększyła się o 64 tys. (wzrost o 2,6%).

Samotne matki w Polsce

W 2021 roku w Polsce było ponad 2 miliony samotnych matek. A dokładnie 2 195 529 samotnych matek opiekowało się dziećmi, czyli 21,2 tys. więcej niż dziesięć lat wcześniej (wzrost o 1%). Samotne matki stanowią 20,7% wszystkich rodzin w Polsce. Prawie połowa z nich (47%) miała na utrzymaniu dzieci w wieku do 24 lat.

Samotni ojcowie w Polsce

A co z ojcami? Samotnych ojców w Polsce było 371 370. W porównaniu z 2011 rokiem przybyło ich prawie 42,8 tys. (wzrost o 13%). Samotni ojcowie to 3,5% wszystkich rodzin w Polsce. 45% z nich miało na utrzymaniu dzieci w wieku do 24 lat.

Samotne rodzicielstwo jest kobietą

Samotne rodzicielstwo jest zjawiskiem głęboko sfeminizowanym, a obciążenia z nim związane rozkładają się bardzo nierówno i mają różny charakter, w zależności od płci. Polska stanowi tu skrajny przykład braku równowagi.

Samotne matki to 20,7%, podczas gdy samotni ojcowie to zaledwie 3,5% wszystkich rodzin w Polsce. Oznacza to stosunek 6 samotnych matek na 1 samotnego ojca. Taka statystyczna dominacja kobiet w roli jedynego opiekuna jest silnie zakorzeniona w polskiej kulturze i prawie, które automatycznie przypisuje główne role opiekuńcze matce.

Ta dysproporcja ma swoje konkretne, negatywne konsekwencje dla kobiet. Samotne macierzyństwo w Polsce wiąże się z ekstremalnie wysokim poziomem stresu i obciążenia zawodowego.

Według raportu o stanie macierzyństwa w Europie, polskie matki są jednymi z najbardziej obciążonych psychicznie. Aż 61% matek w Polsce doświadcza problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak lęk, wypalenie rodzicielskie czy depresja. Jest to znacznie więcej niż europejska średnia, która wynosi 50%. Do tego dochodzi przytłoczenie obowiązkami: 67% matek w Europie czuje się przeciążonych, a w Polsce ten ciężar jest zwielokrotniony przez braki w równości rodzicielskiej – aż 25% ojców, mimo prawa, nie wykorzystuje urlopu ojcowskiego.

Najbardziej alarmujący jest wpływ macierzyństwa na karierę zawodową. Prawie 27% matek w Europie wskazuje, iż macierzyństwo negatywnie wpłynęło na ich karierę. W Polsce sytuacja jest szczególnie dramatyczna: aż 37% matek wskazuje utratę pracy jako bezpośredni negatywny skutek macierzyństwa. Co piąta matka w Polsce uważa, iż macierzyństwo niekorzystnie oddziałuje na jej pracę.

Gdzie w Polsce jest najwyższy odsetek samotnych rodziców?

W Polsce samotne macierzyństwo staje się coraz bardziej powszechnym zjawiskiem. Szacuje się, iż co czwarta rodzina wychowuje dzieci bez ojca lub matki. Chociaż ten trend jest widoczny w całym kraju, to istnieją pewne różnice regionalne.

Na podstawie danych GUS, możemy przyjrzeć się bliżej odsetkowi samotnych matek w poszczególnych województwach.

Województwa o najwyższym odsetku samotnych matek wśród rodzin w Polsce:

1. Warmińsko-mazurskie: 22,7%
2. Zachodniopomorskie: 22,6%
3. Dolnośląskie: 22,5%
4. Lubuskie: 22,4%
5. Łódzkie: 22,0%

Województwa o najniższym odsetku samotnych matek wśród rodzin w Polsce:

1. Wielkopolskie: 18,3%
2. Śląskie: 19,2%
3. Małopolskie: 19,7%

Samotni rodzice w Europie wg Eurostatu

Samotne rodzicielstwo w Europie przestaje być zjawiskiem marginalnym i staje się istotnym elementem nowej struktury społecznej. Choć Polska, z jej dramatycznie niską dzietnością, wydaje się krajem przywiązanym do tradycyjnego modelu rodziny, dane Eurostatu pokazują, iż i u nas rośnie grupa osób wychowujących dzieci w pojedynkę. Analityczne spojrzenie na Europę ujawnia jednak, iż samotne rodzicielstwo ma różne oblicza: od stabilnego modelu nordyckiego, wspieranego przez silne państwo opiekuńcze, po polską rzeczywistość, gdzie bycie samotnym rodzicem często oznacza równię pochyłą ku wyczerpaniu psychicznemu i balansowaniu na granicy ubóstwa.

Struktura rodzin w UE

Struktura gospodarstw domowych w Unii Europejskiej podlega gwałtownej metamorfozie. W 2024 roku w UE odnotowano niemal 202 miliony rodzin, z czego zaledwie 23,5% posiadało dzieci. To oznacza, iż ponad trzy czwarte rodzin w UE żyje bez potomstwa. Jednocześnie lawinowo rośnie liczba osób żyjących samotnie. Eurostat podał, iż w 2024 roku w UE było aż 75 milionów gospodarstw domowych składających się z pojedynczych dorosłych osób.

Wśród tych, które zdecydowały się na potomstwo, dominują rodziny małe. Prawie połowa rodzin z dziećmi w UE (49,8%) wychowuje tylko jedno dziecko, a dwoje dzieci ma 37,6%. Ta dominacja rodzin z jednym dzieckiem jest widoczna w większości państw członkowskich.

W 2024 roku ponad 6 mln gospodarstw domowych w Unii Europejskiej tworzyli samotni rodzice z dzieckiem lub dziećmi. Stanowili 12,7% wszystkich unijnych gospodarstw domowych z dziećmi. Uściślając – w badaniu Eurostatu „samotny rodzic” definiowany jest jako osoba dorosła samotnie mieszkająca z dzieckiem lub dziećmi, bez towarzystwa innych osób, spokrewnionych lub nie.

Gdzie w Europie jest najwięcej samotnych rodziców?

Analiza odsetka rodzin z jednym rodzicem w Europie ukazuje głębokie różnice kulturowe i systemowe. Na szczycie tej statystyki znajdują się kraje bałtyckie i skandynawskie, gdzie bycie samotnym rodzicem jest zjawiskiem niezwykle powszechnym. Estonia osiągnęła rekordowe 36,7%, Litwa 29,5%, Łotwa 24,9%, a Dania 23,2%.

Z drugiej strony znajdują się kraje o tradycyjnych i konserwatywnych strukturach rodzinnych, w których odsetek ten spada poniżej 5 procent wszystkich rodzin z dziećmi – są to Słowacja, Grecja i Słowenia, Bośnia i Hercegowina oraz Turcja.

Tak duży kontrast między Estonią a Słowacją, gdzie samotne macierzyństwo jest formalnie trzynaście razy rzadsze, sugeruje, iż wysoki wskaźnik w krajach nordyckich i bałtyckich nie musi oznaczać większej liczby dysfunkcyjnych rodzin, ale raczej większą akceptację społeczną oraz stabilizację ekonomiczną.

Samotni rodzice wśród wszystkich gospodarstw domowych z dziećmi
Opracowanie ciekawestatystyki.pl na podstawie danych Eurostat

W Polsce odsetek rodziców samotnie zamieszkałych z dziećmi wśród gospodarstw z dziećmi w 2024 roku wyniósł 9,8% i był niższy niż średnia w Unii Europejskiej, ale nie najniższy.

Wg badań Eurostatu w 2024 roku w Polsce 392,6 tys. samotnych rodziców wychowywało dzieci (przypominam, iż w badaniu przeprowadzonym przez Eurostat uwzględnione są tylko gospodarstwa domowe, w których mieszkał jeden rodzic z dzieckiem lub dziećmi, bez towarzystwa innych osób; nie są uwzględniani samotne matki i samotni ojcowie, którzy wraz z dzieckiem mieszkali np. u swoich rodziców).