SOS dla Edukacji po raz kolejny podejmuje temat, który dla przyszłości polskiej szkoły jest najważniejszy – tym razem zapraszamy do lektury relacji z rozmowy z dr Kingą Białek w podkaście poświęconym krytycznemu czytaniu. To spotkanie, prowadzone przez Kingę Kasperską, jest zarówno inspirującą prezentacją autorskiej metody pracy z tekstem, jak i praktycznym przewodnikiem dydaktycznym dla nauczycieli i nauczycielek. Wierzymy, iż materiał ten wyposaży wszystkich zainteresowanych w konkretne narzędzia do zmiany sposobu pracy w klasie i budowania nowego modelu edukacji opartej na zrozumieniu, refleksji i wsparciu.
Kinga Białek to dyrektorka ds. rozwoju Szkoły Edukacji, wykładowczyni dydaktyki języka polskiego, tutorka i członkini zarządu Fundacji Dobrej Edukacji; doktor polonistyki UJ, polonistka i hebraistka, wcześniej nauczycielka w szkole podstawowej i gimnazjum. Wspiera działania prowadzące do tworzenia środowiska, w którym przyszli nauczyciele chcą budować lepszą szkołę. Za wyzwania uznaje spadek czytelnictwa, trudności w interpretacji, niską motywację uczniów oraz konieczność łączenia wiedzy przedmiotowej z kompetencjami miękkimi i technologiami.
Na czym polega krytyczne czytanie?
Wyjściowym tematem rozmowy jest wyjaśnienie, na czym adekwatnie polega metoda krytycznego czytania proponowana przez zespół Szkoły Edukacji. Zgodnie z zaprezentowanym podejściem, nie chodzi tylko o analizę tekstu na poziomie klasycznym – pytanie o fabułę czy bohaterów – ale o kompleksowy program rozwijania umiejętności głębokiego, świadomego czytania literatury na wszystkich etapach edukacji. Dr Białek akcentuje wielowymiarowość tej umiejętności: krytyczny czytelnik to nie tylko ktoś, kto dostrzega manipulację czy retoryczne zabiegi autora, ale również potrafi patrzeć na teksty z wielu perspektyw, wątpić w narzucane interpretacje i samodzielnie stawiać pytania, zanim przyjmie czyjąś wersję opowieści za pewnik.
Metoda skupia się na stopniowym wdrażaniu uczniów w coraz trudniejsze zadania. Istotne jest tutaj pokonanie lęku przed tekstem i przejście od prostych umiejętności (jak uważne zauważanie szczegółów) do samodzielnej analizy złożonych utworów literackich. Istotnym elementem jest zatem budowanie „niskiego progu wejścia” – zamiast rzucać uczniów na głęboką wodę, rozpoczynamy od krótkich filmów, nowel czy opowiadań, dopiero później mierząc się z powieściami.
Jak zachęcić uczniów do czytania?
Zdaniem dr Białek, jednym z największych wyzwań we współczesnej szkole jest przezwyciężenie bezradności uczniów wobec lektury – lęku przed długim tekstem, braku koncentracji, czy pokusy powierzchownego skanowania treści. Rozwiązaniem jest systematyczne towarzyszenie uczniowi w procesie czytania, stosowanie jasnych wytycznych dotyczących tego, jak i na co warto zwracać uwagę podczas lektury (na przykład poprzez wyodrębnienie fragmentów do analizy, robienie notatek lub szkiców).
Metoda zakłada stopniowanie trudności oraz dzielenie materiału na segmenty – nie oczekujemy, iż uczeń przeczyta całą powieść na raz, ale omawiamy kolejne partie tekstu na bieżąco, dzieląc się wrażeniami i obserwacjami w parach lub grupach. To sprzyja wymianie różnych perspektyw i minimalizuje poczucie osamotnienia w kontakcie z wymagającą lekturą.
Duży nacisk kładziony jest na notowanie – zarówno w zeszytach czytelnika, jak i w ramach prac grupowych. To praktyka, która przynosi bardzo wysoką efektywność dydaktyczną, a jej efektem jest nie tylko lepsza pamięć utworu, ale także głębsze rozumienie jego sensów.
Od krótkiego filmu do wielkiej powieści – praktyczne wskazówki
Jedną z metod jest sięganie po krótkie formy filmowe lub prozatorskie, zanim podejmiemy się analizy większych dzieł literackich. Filmy krótkometrażowe czy animacje pozwalają rozwijać umiejętność opowiadania fabuły, wyciągania wniosków z emocjonalnego lub konstrukcyjnego poziomu dzieła. Wśród polecanych materiałów warto zwrócić uwagę na filmy takie jak „Żółta Parasolka” czy „Prezent”, a także nowele czy zbiory opowiadań polskich autorów – od klasyki po literaturę współczesną.
Warto podkreślić, iż krytyczne czytanie to także system ciągłego sprawdzania źródeł i konfrontowania kilku perspektyw – nie tylko w pracy z literaturą, ale również podczas analizy informacji spotykanych na co dzień, np. w mediach społecznościowych.
Jak prowadzić krytyczne rozmowy o lekturze?
Dr Białek podkreśla znaczenie wspólnej interpretacji, interakcji i pracy zespołowej. Zadaniem nauczyciela nie jest już tylko referowanie treści i narzucanie jednej poprawnej wykładni, ale raczej kreowanie przestrzeni do refleksji, do wymiany poglądów i interpretacji. Taki model pracy sprawia, iż uczniowie nie tylko lepiej rozumieją tekst, ale zyskują przekonanie o własnej sprawczości i autonomii intelektualnej.
Cenny jest również aspekt różnorodności form odpowiedzi na lekturę. Uczniowie mogą pisać nie tylko rozprawki, ale również listy, recenzje, alternatywne zakończenia czy choćby teksty, w których wyrażają swój sprzeciw wobec lektury. Wszystko to stymuluje kreatywność i pozwala na zbudowanie osobistego stosunku do czytanego utworu.
Zmiana w klasie i nauczycielach – praktyczne efekty wdrożenia metody
Gościni relacjonuje także praktyczne efekty wdrażania metody w szkołach. Zmiany są wielowymiarowe: uczniowie czytają więcej, są mniej bezradni wobec tekstów literackich, chętniej podejmują się lektury, ale też zdobywają narzędzia do samodzielnego, krytycznego myślenia. Nauczyciele zyskują natomiast większą odwagę do oddania części kontroli uczniom, co przynosi ulgę i poczucie współtworzenia procesu edukacyjnego.
Podstawy programowe i przyszłość krytycznego czytania
Metoda krytycznego czytania została wypracowana w odpowiedzi na potrzeby zarówno nowej, jak i dotychczas obowiązującej podstawy programowej. W projekcie tej nowej wyraźnie zaakcentowano wagę doświadczenia czytelniczego, autonomii ucznia i nauczyciela oraz konieczność stopniowego budowania kompetencji czytelniczych, rozpoczynając od tematów bliskich młodym ludziom, by następnie przechodzić do literatury klasycznej.
Zachęcamy do obejrzenia całego odcinka!
Rozmowa z dr Kingą Białek stanowi znakomite, kompleksowe wprowadzenie do nowoczesnego, opartego na refleksji i empatii modelu edukacji literackiej. To materiał obowiązkowy nie tylko dla polonistów, ale dla wszystkich nauczycieli zainteresowanych rozwijaniem kompetencji kluczowych w XXI wieku.
Zapraszamy do wysłuchania całego podcastu na kanale SOS dla Edukacji, a także do śledzenia strony Szkoły Edukacji, gdzie dostępne są dodatkowe materiały i filmiki instruktarzowe wspierające metodykę krytycznego czytania.
Zaobserwuj profil SOS dla Edukacji na Facebooku oraz śledź naszą stronę internetową – publikujemy najnowsze informacje, aktualności i praktyczne materiały wspierające rozwój polskiej szkoły.
