Tysiące Polaków urodzonych w latach 1949-1969 może przejść na emeryturę znacznie wcześniej niż przewidują standardowe przepisy. Warunkiem skorzystania z tego przywileju jest wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz spełnienie określonych kryteriów do końca 2008 roku. ZUS przypomina, iż nie każda szkodliwa praca uprawnia do wcześniejszego świadczenia.
Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce
Specjalna wcześniejsza emerytura została wprowadzona dla osób wykonujących zawody szczególnie niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub wymagające wyjątkowej sprawności psychofizycznej. System ten ma rekompensować trudne warunki pracy i chronić przed konsekwencjami zdrowotnymi długotrwałego narażenia na czynniki szkodliwe.
Górnícy, ratownicy i pracownicy azbestu w grupie uprzywilejowanej
Zakład Ubezpieczeń Społecznych definiuje pracę w szczególnych warunkach jako zatrudnienie charakteryzujące się znaczną szkodliwością dla zdrowia, wysokim stopniem uciążliwości lub wymagające wyjątkowej sprawności ze względu na bezpieczeństwo.
Do tej kategorii zalicza się między innymi pracę pod ziemią w kopalniach, zatrudnienie przy przetwórstwie azbestu, produkcji ołowiu i kadmu oraz działalność ratowników Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Te zawody zostały uznane za na tyle niebezpieczne, iż ich wykonywanie uprawnia do wcześniejszego przejścia na emeryturę.
Druga kategoria obejmuje pracę o szczególnym charakterze, do której należą między innymi funkcjonariusze organów celnych i kontroli państwowej, dziennikarze, artyści, nauczyciele oraz żołnierze zawodowi. Choć te zawody nie zawsze wiążą się z bezpośrednim zagrożeniem zdrowia, wymagają specjalnych kwalifikacji lub cechują się szczególną odpowiedzialnością społeczną.
Rozporządzenie z 1983 roku wciąż obowiązuje
Kluczowe znaczenie ma fakt, iż wykaz zawodów uprawniających do wcześniejszej emerytury został określony w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku. Oznacza to, iż nie każda praca szkodliwa czy uciążliwa automatycznie daje prawo do przywileju emerytalnego.
ZUS podkreśla, iż tylko zawody explicite wymienione w załączniku do tego rozporządzenia umożliwiają skorzystanie z wcześniejszej emerytury. Lista ta nie była w późniejszym okresie rozszerzana, co oznacza, iż nowe zawody uznane za szkodliwe nie kwalifikują się do tego systemu.
Warunki do spełnienia przed końcem 2008 roku
Aby nabyć prawo do wcześniejszej emerytury, kandydat musiał przed końcem 2008 roku spełnić łącznie kilka warunków. Po pierwsze, osiągnąć odpowiedni wiek emerytalny, który różni się w zależności od płci oraz rodzaju wykonywanej pracy.
Dodatkowo wymagany jest ogólny staż pracy wynoszący 20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn, obejmujący zarówno okresy składkowe, jak i nieskładkowe. Trzecim warunkiem jest posiadanie wymaganego stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, który również różni się w zależności od specyfiki zawodu.
Członkowie Otwartych Funduszy Emerytalnych muszą dodatkowo zrezygnować z funduszu lub przenieść zgromadzone środki do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Różne progi wiekowe dla różnych zawodów
System wcześniejszych emerytur przewiduje zróżnicowane progi wiekowe w zależności od charakteru wykonywanej pracy. Dla większości zawodów szczególnie szkodliwych próg wynosi 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, pod warunkiem przepracowania co najmniej 15 lat w takich warunkach.
Najbardziej uprzywilejowaną grupą są artyści niektórych specjalności. Tancerze, akrobaci, gimnastycy, ekwilibryści i kaskaderzy mogą przejść na emeryturę już w wieku 40 lat (kobiety) i 45 lat (mężczyźni). Soliści wokaliści, muzycy grający na instrumentach dętych oraz treserzy zwierząt drapieżnych uzyskują to prawo w wieku 45 i 50 lat odpowiednio.
Kolejną grupą są artyści chórów, żonglerzy, komicy cyrkowi i aktorzy teatrów lalek, którzy mogą emerytować się w wieku 50 lat (kobiety) i 55 lat (mężczyźni). Aktorki oraz dyrygentki mają prawo do emerytury w wieku 55 lat.
Kolejarze, dziennikarze i kontrolerzy w jednej grupie
Pracownicy kolei mogą przejść na wcześniejszą emeryturę w wieku 55 lat (kobiety) i 60 lat (mężczyźni) pod warunkiem przepracowania co najmniej 15 lat w kolejowych jednostkach organizacyjnych. Liczy się tylko okres, w którym pobierali wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego.
Identyczne warunki wiekowe dotyczą dziennikarzy, ale z dodatkowymi wymaganiami – muszą osiągnąć odpowiedni wiek podczas wykonywania pracy dziennikarskiej lub wykonywać ją w momencie składania wniosku, a także być objętymi układem zbiorowym pracy dziennikarzy.
Pracownicy Najwyższej Izby Kontroli również mogą skorzystać z emerytury w wieku 55/60 lat po przepracowaniu 15 lat, ale muszą osiągnąć ten wiek podczas zatrudnienia w NIK.
Służby mundurowe pod specjalnymi warunkami
Żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze służb mundurowych (Policja, Straż Graniczna, Służba Więzienna, Państwowa Straż Pożarna i inne) mogą skorzystać z wcześniejszej emerytury w wieku 55/60 lat, ale tylko wtedy, gdy nie spełniają warunków określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym dla tych grup lub utracili do niego prawo.
Nauczyciele i inni pracownicy pedagogiczni wykonujący pracę nauczycielską zgodnie z Kartą Nauczyciela również mogą przejść na emeryturę w tym samym wieku po spełnieniu odpowiednich warunków stażowych.
Procedura składania wniosku
Osoby uprawnione do wcześniejszej emerytury muszą złożyć w ZUS wniosek o emeryturę wraz z informacją o okresach składkowych i nieskładkowych. Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach, ogólny staż pracy oraz wysokość otrzymywanego wynagrodzenia.
Dokumentacja musi obejmować świadectwa pracy, zaświadczenia o zatrudnieniu, potwierdzenia okresów pobierania zasiłków dla bezrobotnych czy urlopów wychowawczych. Szczególnie ważne są dokumenty jednoznacznie potwierdzające charakter wykonywanej pracy i jej zgodność z wykazem zawodów uprzywilejowanych.
Źródło: ZUS
