„To na nas spoczywa odpowiedzialność” - doktorat honoris causa UAM dla prof. Francisa Fukuyamy

- Niech to wyróżnienie będzie symbolicznym wyrazem podziękowania za nieoceniony wkład w rozwój myśli politycznej, za odwagę stawiania ważnych, częstokroć niewygodnych pytań, za wnikliwe analizy i nieustanne poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania o przyszłość oraz za ustawiczne przypominanie, iż walka o wolność, godność i demokrację nigdy się nie kończy - podkreślała podczas uroczystości Rektorka UAM prof. Bogumiła Kaniewska.

Prof. Francis Fukuyama, odbierając dyplom honorowego doktora UAM, mówił, iż obecna sytuacja nie napawa optymizmem: - Około 2008 roku rozpoczął się odwrót od trzeciej fali demokratyzacji, który od tamtej pory systematycznie się pogłębia. Jedną z postaci zupełnie inaczej odczytujących wydarzenia lat 1989-1991 jest Władimir Putin. - komentował, dodając - Dla niego rozpad Związku Radzieckiego nie był powodem do radości, ale - jak sam wielokrotnie podkreślał - jedną z największych tragedii XX wieku. Od tamtej pory konsekwentnie dąży do odwrócenia skutków tego historycznego przełomu. (...) Świat, w który w tej chwili wkraczamy, nie będzie już oparty na liberalnych zasadach, które przez dekady stanowiły fundament ładu międzynarodowego ukształtowanego po 1945 roku. Obecne przywództwo w Waszyngtonie zdaje się zmierzać w kierunku odtworzenia XIX-wiecznego porządku opartego na dominacji wielkich mocarstw, w którym państwa mniejsze zmuszone są podporządkować się silniejszym sąsiadom. Tego rodzaju model nie zapewni globalnej stabilności - ambicje wielkich potęg nieuchronnie będą ze sobą kolidować - podkreślał prof. Francis Fukuyama. Na zakończenia swojego wystąpienia dodał: - W Polsce i w Stanach Zjednoczonych dorosło już całe pokolenie, które nie zetknęło się z realiami życia w systemie autorytarnym i przez to nie docenia w pełni funkcjonowania w wolnym społeczeństwie. To na nas, którzy pamiętamy tamte czasy, spoczywa odpowiedzialność za przekazanie tej wiedzy młodszym pokoleniom i wyjaśnienie, dlaczego wciąż wierzymy, iż demokracja liberalna jest najlepszym dostępnym sposobem organizacji życia politycznego.

Promotorem honorowego doktoratu był prof. Radosław Fiedler, który podczas uroczystości odniósł się do najbardziej znanej publikacji prof. Francisa Fukuyamy: - Książka “Koniec historii i ostatni człowiek", wydana w 1992 roku, nie tylko wzbogaciła kanon naukowy, ale i przeniknęła do powszechnej świadomości, stając się symbolem przełomu XX i XXI wieku. Ten niezwykły sukces, który przyniósł autorowi ogólnoświatową rozpoznawalność, zapoczątkował trwającą po dziś dzień dyskusję o istocie liberalnej demokracji. Teza, czerpiąca inspirację z Hegla, iż upadek komunizmu może oznaczać kres wielkich ideologicznych konfliktów, wywołała zarówno entuzjazm, jak i krytykę, ustanawiając punkt odniesienia dla myślicieli, polityków i opinii publicznej. w tej chwili ten dawny optymizm zdaje się odległy - liberalna demokracja, postrzegana niegdyś jako zwieńczenie ludzkich dążeń, walczy z odwrotem, zagrożona populizmem, polaryzacją i tendencjami autorytarnymi, także w Stanach Zjednoczonych, gdzie może niedługo stać się jedynie echem minionej świetności. Świadom tych przemian, Profesor Fukuyama nie traci nadziei; w późniejszych pracach podkreśla, iż historia, choć naznaczona powrotem demonów przeszłości - nacjonalizmem, nietolerancją i chaosem - nie musi kończyć się upadkiem. Po okresie turbulencji możliwe staje się ponowne podjęcie wysiłków na rzecz odbudowy liberalnej demokracji, jedynego ustroju zdolnego zapewnić globalny pokój i przewidywalność. Ta ewolucja poglądów - od wizji triumfu po refleksję nad kruchością ideałów - świadczy o intelektualnej uczciwości i zdolności dostosowania się do zmieniającej się rzeczywistości - mówił prof. Radosław Fiedler.

- Zabierając regularnie głos w światowej dyskusji na temat wyzwań, przed którymi stoją współczesne społeczeństwa w obliczu wzrostu populizmu, kryzysów migracyjnych, zmian klimatycznych, rosnących nierówności i konfliktów geopolitycznych, inspiruje Pan kolejne pokolenia naukowców, polityków, dziennikarzy i liderów ruchów społecznych - mówił Dziekan Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, prof. Szymon Ossowski. - Z naszej polskiej perspektywy niezwykle ważne jest, iż Pan Profesor od lat interesuje się również sytuacją społeczno-polityczną Europy Środkowej i Wschodniej, w tym Polski. Pana refleksje dotyczące transformacji systemowej państw postkomunistycznych mają najważniejsze znaczenie dla zrozumienia wyzwań stojących przed demokracją w tej części świata - dodał prof. Szymon Ossowski.

Francis Fukuyama urodził się 27 października 1952 roku w Chicago. Studiował filozofię polityczną na Cornell University pod kierunkiem Allana Blooma, a następnie uzyskał doktorat z nauk politycznych na Harvard University. Wykładał m.in. na Johns Hopkins University i Stanford University, gdzie w tej chwili pełni funkcję Olivier Nomellini Senior Fellow w Center on Democracy, Development, and the Rule of Law. Kariera profesora Fukuyamy obejmuje również pracę w RAND Corporation oraz stanowisko zastępcy dyrektora Zespołu Planowania Politycznego w Departamencie Stanu USA w przełomowym okresie końca zimnej wojny. Autor głośnej książki Koniec historii i ostatni człowiek (1992), która wywołała międzynarodową debatę na temat przyszłości demokracji liberalnej. Jego prace, przetłumaczone na wiele języków, łączą filozofię, historię i politologię, oferując przenikliwe spojrzenie na współczesne wyzwania społeczne i polityczne. W książce Koniec człowieka: Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej (Our Posthuman Future: Consequences of the Biotechnology Revolution, 2002) Fukuyama podejmuje temat wpływu biotechnologii na naturę człowieka, demokrację i stabilność polityczną. Analizuje jak rozwój nauk biologicznych, w tym inżynieria genetyczna czy neurofarmakologia, może kształtować tożsamość jednostek i relacje społeczne, stawiając pytania o granice postępu technologicznego i etyki. To dzieło, będące jednym z pierwszych tak kompleksowych opracowań tego zagadnienia, ugruntowało jego pozycję jako myśliciela wyprzedzającego swoje czasy, łączącego nauki humanistyczne z refleksją nad konsekwencjami rewolucji biotechnologicznej. Za swój dorobek Profesor Fukuyama otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia, w tym Johann Skytte Prize in Political Science (2015), Book Critics Award (1992), w 2024 r. otrzymał nagrodę Riggsa za całokształt osiągnięć w międzynarodowej i porównawczej administracji publicznej. Jego refleksje na temat stabilności instytucji, kondycji demokracji i polityki tożsamości czynią go jednym z najważniejszych intelektualistów XXI wieku.

Senatu UAM podjął uchwałę w sprawie nadania tytułu doktora honoris causa prof. Francisowi Fukuyamie na posiedzeniu w dniu 31 marca 2025 roku.

fot. Przemysław Stanula