Miliony Polaków pracuje do 60. lub 65. roku życia, nie wiedząc, iż istnieje sposób na wcześniejsze przejście na świadczenie emerytalne. To świadczenie kompensacyjne – specjalny rodzaj wsparcia finansowego, który pozwala na zakończenie pracy zawodowej na kilka lat przed osiągnięciem oficjalnego wieku emerytalnego. W 2025 roku średnia wysokość tego świadczenia przekracza 4000 złotych miesięcznie.
Fot. Warszawa w Pigułce
Choć przepisy funkcjonują już od 2009 roku, wiedza o możliwości skorzystania z tego rozwiązania wciąż nie dotarła do wszystkich uprawnionych. Tymczasem dla części osób może to oznaczać różnicę między dalszymi latami pracy a spokojną emeryturą.
Kto może skorzystać ze świadczenia kompensacyjnego
Świadczenie kompensacyjne nie jest dostępne dla wszystkich. Przysługuje głównie nauczycielom, wychowawcom i innym pracownikom pedagogicznym, którzy spełniają bardzo konkretne warunki. Jak informuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, do świadczenia kompensacyjnego uprawnieni są pedagodzy urodzeni po 31 grudnia 1948 roku.
Krystyna Michałek, regionalna rzeczniczka prasowa ZUS w województwie kujawsko-pomorskim, wyjaśnia, iż aby otrzymać nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, należy spełnić trzy podstawowe warunki: osiągnąć odpowiedni wiek, posiadać wymagany staż pracy oraz rozwiązać stosunek pracy.
Pierwszy warunek dotyczy wieku i jest uzależniony od roku, w którym nauczyciel składa wniosek. W latach 2025-2026 wymagany wiek wynosi 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn. Co ważne, próg ten będzie systematycznie podwyższany – w latach 2027-2028 będzie to 57 lat dla kobiet i 62 lata dla mężczyzn, aż do osiągnięcia 59 lat dla kobiet i 64 lat dla mężczyzn w latach 2031-2032.
Staż pracy to podstawa
Drugim kluczowym warunkiem jest wykazanie odpowiedniego stażu pracy. Ubiegający się o świadczenie musi udokumentować co najmniej 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych. W tym czasie minimum 20 lat musi stanowić praca w zawodzie nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, przy czym zatrudnienie musi wynosić przynajmniej połowę obowiązkowego wymiaru godzin.
Do 20 lat pracy nauczycielskiej wlicza się zatrudnienie w publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach, placówkach kształcenia ustawicznego oraz poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Od stycznia 2026 roku ma nastąpić istotne rozszerzenie – zgodnie z projektem nowelizacji Karty Nauczyciela, prawo do świadczenia kompensacyjnego będzie przysługiwać nauczycielom zatrudnionym we wszystkich typach placówek oświatowych.
Ostatnim warunkiem jest rozwiązanie stosunku pracy, które musi nastąpić na wniosek nauczyciela lub z powodu wygaśnięcia umowy. Ważne, iż przed rozpoczęciem pobierania świadczenia nie można podejmować nowego zatrudnienia ani prowadzić działalności gospodarczej.
Ile można otrzymać w 2025 roku
Wysokość świadczenia kompensacyjnego jest ustalana indywidualnie przez ZUS na podstawie zwaloryzowanych składek emerytalnych i kapitału początkowego. Kwota nie może być jednak niższa od minimalnej emerytury, która w marcu 2025 roku wynosi 1878,91 złotych brutto.
W praktyce świadczenia są znacznie wyższe. Według danych ZUS, przeciętna wysokość świadczenia kompensacyjnego w czerwcu 2025 roku wyniosła 4208,62 złotych. W maju było to 4176,33 złotych, a w październiku 2024 roku aż 4329 złotych. Na początku 2024 roku świadczenie pobierało niemal 13 tysięcy osób w całej Polsce.
Świadczenie jest obliczane przez dzielenie stanu konta przez średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat. W przypadku osób należących do Otwartych Funduszy Emerytalnych składki są dodatkowo mnożone przez wskaźnik korygujący.
Jak złożyć wniosek
Osoby zainteresowane świadczeniem kompensacyjnym powinny wypełnić i złożyć wniosek ENSK. Formularz jest dostępny na stronie internetowej ZUS lub w każdej placówce Zakładu. Wniosek można składać nie wcześniej niż 30 dni przed spełnieniem warunków do świadczenia.
Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe, okres wykonywania pracy nauczycielskiej, inne okresy pracy, służby wojskowej, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, urlopu wychowawczego czy nauki w szkole wyższej. Wymagane są także dokumenty potwierdzające wynagrodzenie przed 1 stycznia 1999 roku.
Co to oznacza dla Ciebie?
Świadczenie kompensacyjne może być szczególnie atrakcyjne finansowo w porównaniu z innymi formami wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Związkowcy zwracają uwagę, iż często jest ono korzystniejsze niż emerytura stażowa, ponieważ stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia dla osób w wieku 60 lat, a nie faktycznego wieku przechodzącego na świadczenie.
Dodatkowo, przejście na świadczenie kompensacyjne nie pomniejsza stanu konta emerytalnego, co oznacza, iż w przyszłości można będzie przeliczyć emeryturę na korzystniejszych zasadach. Środki z OFE i subkonta zmarłego nauczyciela podlegają dziedziczeniu, a nauczycielki mogą przeliczyć emeryturę w wieku 65 lat.
Warto jednak pamiętać o ograniczeniach. W przypadku podjęcia pracy nauczycielskiej po przyznaniu świadczenia kompensacyjnego, jego wypłata zostaje całkowicie wstrzymana, niezależnie od wymiaru pracy i wysokości zarobków. Podjęcie innego rodzaju zatrudnienia skutkuje zmniejszeniem wysokości świadczenia na zasadach dotyczących emerytur i rent.
Praktyczne porady dla uprawnionych
Jeśli jesteś nauczycielem zbliżającym się do 56. roku życia (w przypadku kobiet) lub 61. roku życia (w przypadku mężczyzn), warto już teraz sprawdzić swój staż pracy i przygotować niezbędne dokumenty. Szczególnie ważne jest udokumentowanie wszystkich okresów pracy nauczycielskiej, które mogą pochodzić z różnych szkół i placówek.
Pamiętaj, iż wiek uprawniający do świadczenia będzie systematycznie wzrastał. Oznacza to, iż jeżeli wahasz się z decyzją, może się okazać, iż za kilka lat będziesz musiał pracować dłużej, aby uzyskać prawo do świadczenia.
Przed złożeniem wniosku warto także porównać wysokość potencjalnego świadczenia kompensacyjnego z innymi dostępnymi opcjami, takimi jak emerytura stażowa czy kontynuowanie pracy do osiągnięcia pełnego wieku emerytalnego.
Zmiany na horyzoncie
Ministerstwo Edukacji Narodowej pracuje nad kolejnymi zmianami w przepisach dotyczących świadczenia kompensacyjnego. Wiceminister Henryk Kiepura zapowiedział, iż warunki przechodzenia na to świadczenie będą „zachęcające”, szczególnie dla nauczycieli zagrożonych utratą pracy w przypadku likwidacji stanowiska czy przekształcenia szkoły.
Zgodnie z projektem nowelizacji Karty Nauczyciela, od stycznia 2026 roku możliwość przejścia na świadczenie kompensacyjne zostanie rozszerzona na wszystkie grupy nauczycieli. Obejmie to również nauczycieli zatrudnionych w placówkach, które dotychczas nie były objęte tym prawem.
Świadczenie kompensacyjne ma charakter wygasający – zgodnie z obecnymi przepisami ostatnie osoby będą mogły z niego skorzystać w 2032 roku. Związkowcy apelują jednak o przedłużenie tego terminu, a niektóre zapowiedzi wskazują na możliwość wydłużenia uprawnień do 2042 roku.
Rzeczywista wartość świadczenia
Świadczenie kompensacyjne finansowane jest bezpośrednio z budżetu państwa, co oznacza, iż nie stanowi ekwiwalentu opłacanych składek ubezpieczeniowych. Ma ono na celu zapewnienie środków do życia nauczycielowi, który odszedł z zawodu, do czasu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.
Po osiągnięciu wieku emerytalnego ZUS automatycznie wydaje decyzję o przyznaniu emerytury, która zastępuje świadczenie kompensacyjne. Oznacza to płynne przejście między różnymi formami zabezpieczenia społecznego.
Dla nauczycieli zbliżających się do odpowiedniego wieku świadczenie kompensacyjne może stanowić realną alternatywę dla dalszej pracy zawodowej. Przy średniej wysokości przekraczającej 4000 złotych miesięcznie, daje to możliwość utrzymania przyzwoitego poziomu życia przed przejściem na regularną emeryturę.
