Bez zapowiedzi i ulg! Nowe kontrole zaskoczyły wielu właścicieli. Odpowiedzialność zbiorowa

Nowe przepisy obowiązujące od stycznia 2025 roku wprowadzają mechanizm zbiorowej odpowiedzialności finansowej. Oznacza to, iż za błędy pojedynczych osób w zakresie sortowania odpadów konsekwencje ekonomiczne poniosą wszyscy mieszkańcy danego budynku lub osiedla.

Fot. Shutterstock

Główną przyczyną tak radykalnych zmian w podejściu do gospodarki odpadami jest presja wywierana przez dyrektywy Unii Europejskiej, które nakładają na polskie samorządy coraz bardziej ambitne cele w zakresie zwiększania poziomów recyklingu oraz systematycznego ograniczania ilości odpadów kierowanych na składowiska. Równocześnie samorządy borykają się z dramatycznie rosnącymi kosztami przetwarzania śmieci, które w niektórych przypadkach wzrosły w ciągu ostatnich dwóch lat o ponad pięćdziesiąt procent, co bezpośrednio przekłada się na opłaty ponoszone przez mieszkańców oraz zmusza władze lokalne do poszukiwania bardziej skutecznych metod egzekwowania prawidłowej segregacji.

Warszawa, jako największe miasto regionu oraz stolica Polski, stała się swoistym laboratorium testowania nowych rozwiązań w zakresie kontroli segregacji odpadów, a doświadczenia zebrane w stolicy mają być następnie implementowane w mniejszych miejscowościach całego województwa mazowieckiego. Dane statystyczne z 2023 roku przedstawiają niepokojący obraz skali problemu nieprawidłowej segregacji w stolicy, gdzie podczas ponad sześciu tysięcy przeprowadzonych kontroli funkcjonariusze straży miejskiej oraz inspektorzy środowiskowi wykryli liczne przypadki naruszenia obowiązujących przepisów dotyczących sortowania odpadów. Rezultatem tych działań kontrolnych było wystawienie ponad stu trzydziestu mandatów karnych o różnej wysokości, skierowanie dziewięciu szczególnie poważnych przypadków do rozpatrzenia przez sądy rejonowe oraz udzielenie blisko dwustu pouczeń osobom, które po raz pierwszy zostały przyłapane na łamaniu zasad segregacji śmieci.

Władze stolicy zapowiadają, iż nadchodzący rok przyniesie nie tylko znaczące zwiększenie liczby przeprowadzanych kontroli, ale również zdecydowanie bardziej surowe podejście do wykrytych nieprawidłowości, co oznacza, iż dotychczasowa praktyka ograniczania się do pouczeń w przypadku pierwszego naruszenia zostanie w dużej mierze zaniechana na rzecz natychmiastowego stosowania sankcji finansowych. Ta zmiana filozofii egzekwowania przepisów wynika z przekonania samorządowców, iż dotychczasowe metody oparte głównie na edukacji oraz dobrej woli mieszkańców okazały się niewystarczające do osiągnięcia wymaganych przez Unię Europejską poziomów recyklingu oraz redukcji ilości odpadów trafiających na składowiska.

Fundamentalną zmianą wprowadzaną w nowym systemie jest znaczące rozszerzenie uprawnień pracowników służb komunalnych odpowiedzialnych za odbiór oraz kontrolę odpadów komunalnych. Otrzymają oni formalne prawo do szczegółowego sprawdzania zawartości wszystkich pojemników na odpady bezpośrednio przed ich opróżnieniem, co w praktyce oznacza możliwość otwierania worków ze śmieciami oraz dokładnego przeglądania ich zawartości w poszukiwaniu nieprawidłowo posegregowanych elementów. Wykrycie choćby pojedynczych przypadków naruszenia zasad sortowania, takich jak umieszczenie plastikowej butelki w pojemniku na odpady organiczne czy wrzucenie resztek jedzenia do kontenera na papier, będzie skutkowało natychmiastowym zastosowaniem sankcji finansowych w postaci znacząco podwyższonych stawek opłat za gospodarowanie odpadami dla całej nieruchomości.

Wprowadzenie mechanizmu zbiorowej odpowiedzialności finansowej stanowi najbardziej kontrowersyjny element nowego systemu oraz budzi największe obawy wśród mieszkańców budynków wielorodzinnych, gdzie choćby pojedynczy przypadek nieprawidłowej segregacji może spowodować nałożenie podwyższonych opłat na kilkadziesiąt lub choćby kilkaset rodzin zamieszkujących dany obiekt. W przypadku dużych osiedli mieszkaniowych, gdzie mieszka często ponad tysiąc osób, znalezienie jednego nieprawidłowo posegregowanego worka z odpadami może skutkować nałożeniem dodatkowych opłat sięgających choćby kilkunastu tysięcy złotych rocznie, które zostaną rozłożone proporcjonalnie na wszystkich mieszkańców bez względu na ich faktyczny udział w powstaniu problemu.

Samorządowcy bronią tego rozwiązania argumentując, iż tylko perspektywa ponoszenia realnych konsekwencji finansowych przez całą wspólnotę może skutecznie zmotywować mieszkańców do wzajemnej kontroli oraz edukacji w zakresie prawidłowej segregacji, a także do aktywnego przeciwdziałania przypadkom nieprawidłowego postępowania z odpadami przez sąsiadów. Według tej logiki, świadomość, iż błędy jednostek mogą kosztować całą wspólnotę znaczące sumy pieniędzy, powinna prowadzić do powstania naturalnych mechanizmów społecznej kontroli oraz presji na przestrzeganie obowiązujących zasad sortowania śmieci.

System surowych kontroli oraz dotkliwych kar finansowych nie ogranicza się wyłącznie do stolicy województwa, ale jest systematycznie wdrażany również w mniejszych miejscowościach Mazowsza, które często wprowadzają jeszcze bardziej restrykcyjne rozwiązania niż te obowiązujące w Warszawie. Przykładem może być miasto Glinojeck, gdzie od początku 2025 roku podstawowa stawka opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi została ustalona na poziomie dwudziestu ośmiu złotych miesięcznie od każdej osoby zamieszkującej daną nieruchomość, co już samo w sobie stanowi znaczące obciążenie dla budżetów rodzinnych. Co jednak jeszcze bardziej istotne, mieszkańcy którzy odmawiają prawidłowej segregacji śmieci lub wykonują ją w sposób niepoprawny, muszą liczyć się z koniecznością uiszczania opłaty w wysokości osiemdziesięciu czterech złotych miesięcznie od osoby, co oznacza trzykrotny wzrost w porównaniu ze stawką podstawową.

Dla typowej czteroosobowej rodziny zamieszkującej w Glinojecku nieprawidłowa segregacja odpadów oznacza roczny wydatek przekraczający cztery tysiące złotych, co dla wielu gospodarstw domowych o przeciętnych dochodach stanowi poważne obciążenie budżetu rodzinnego, porównywalne z kosztami wakacji czy zakupu używanego samochodu. Ta kwota jest na tyle znacząca, iż może wpływać na podstawowe decyzje konsumpcyjne rodzin oraz zmuszać je do ograniczenia wydatków na inne cele, takie jak edukacja dzieci, opieka zdrowotna czy rekreacja.

Władze samorządowe nie ograniczają się jedynie do wprowadzania wyższych stawek, ale również intensyfikują działania zmierzające do bezwzględnego egzekwowania należności za odbiór odpadów od mieszkańców, którzy zalegają z płatnościami. W samym Glinojecku łączne zadłużenie mieszkańców z tytułu niezapłaconych opłat śmieciowych przekracza już sto osiemdziesiąt tysięcy złotych, a burmistrz miasta zapowiada prowadzenie zdecydowanej walki z dłużnikami poprzez systematyczne kierowanie spraw do egzekucji komorniczej. Od 2025 roku procedury windykacyjne mają być uruchamiane znacznie szybciej niż dotychczas, już po trzech miesiącach opóźnienia w płatnościach, a osoby zalegające z opłatami muszą liczyć się nie tylko z przymusowym ściągnięciem należności głównej, ale również z dodatkowymi kosztami postępowania egzekucyjnego, które mogą zwiększyć całkowite obciążenie finansowe choćby o kilkadziesiąt procent.

Rok 2025 wprowadza również fundamentalne zmiany w samych zasadach segregacji odpadów, które wymagają od mieszkańców zmiany wieloletnich przyzwyczajeń oraz dokładnego zapoznania się z nowymi wymaganiami dotyczącymi postępowania z poszczególnymi kategoriami śmieci. Jedną z najważniejszych nowości jest całkowity zakaz umieszczania jakichkolwiek wyrobów tekstylnych w pojemnikach przeznaczonych na odpady zmieszane, co oznacza radykalną zmianę w sposobie postępowania ze zużytą odzieżą, pościelą, ręcznikami oraz innymi materiałami tekstylnymi. Do tej pory znaczna część mieszkańców traktowała tego typu przedmioty jako zwykłe śmieci nadające się do wyrzucenia wraz z odpadami komunalnymi, co uniemożliwiało ich późniejsze wykorzystanie w procesach recyklingu czy ponownego użycia.

Zgodnie z nowymi przepisami wszystkie tekstylia, niezależnie od ich stanu oraz przydatności, będą musiały być umieszczane wyłącznie w specjalnie oznakowanych pojemnikach instalowanych przy punktach selektywnej zbiórki odpadów komunalnych lub przekazywane bezpośrednio do tych placówek podczas ich godzin otwarcia. Nieprzestrzeganie tego wymogu będzie automatycznie traktowane jako poważne naruszenie zasad segregacji oraz może skutkować nałożeniem maksymalnych podwyższonych opłat na całą wspólnotę mieszkaniową, co oznacza, iż choćby przypadkowe wrzucenie starej skarpetki czy podkoszulka do pojemnika na odpady zmieszane może kosztować wszystkich mieszkańców budynku kilka tysięcy złotych rocznie.

Kolejną istotną zmianą dotyczącą codziennej praktyki segregacji jest nowe podejście do postępowania z opakowaniami kompozytowymi, takimi jak kartony po mleku, sokach, śmietanie oraz innych produktach spożywczych pakowanych w wielowarstwowe opakowania łączące papier z tworzywami sztucznymi oraz aluminium. Zgodnie z zaktualizowanymi wytycznymi wszystkie tego typu opakowania powinny trafiać wyłącznie do pojemników przeznaczonych na metale oraz tworzywa sztuczne, które są zwykle oznaczane kolorem żółtym, a nie do pojemników na papier, co było powszechną praktyką ze względu na papierową powierzchnię zewnętrzną tych kartonów.

Wrzucanie opakowań kompozytowych do pojemników na papier będzie teraz uznawane za nieprawidłową segregację mogącą stać się podstawą do nałożenia surowych sankcji finansowych na całą nieruchomość. Ta pozornie drobna zmiana wymagać będzie od mieszkańców całkowitej zmiany wieloletnich przyzwyczajeń oraz bardzo uważnego czytania instrukcji segregacji, co może stanowić znaczące wyzwanie, szczególnie dla osób starszych, które przez dekady postępowały z takimi opakowaniami w określony sposób oraz mogą mieć trudności z dostosowaniem się do nowych wymagań.

Władze samorządowe uzasadniają wprowadzenie znaczących podwyżek opłat za gospodarowanie odpadami nie tylko rosnącymi kosztami ich przetwarzania, ale również systematycznie zwiększającą się ilością śmieci produkowanych przez poszczególne gospodarstwa domowe w regionie. Zgodnie z oficjalnymi statystykami prowadzonymi przez urzędy gmin przeciętny mieszkaniec województwa mazowieckiego generuje rocznie ponad trzysta kilogramów różnego rodzaju odpadów komunalnych, a liczba ta systematycznie rośnie wraz ze wzrostem poziomu życia oraz zwiększającą się konsumpcją towarów pakowanych w jednorazowe opakowania.

Równocześnie Unia Europejska nakłada na polskie samorządy coraz bardziej wymagające cele dotyczące poziomu recyklingu poszczególnych frakcji odpadów, co wymusza konieczność inwestowania znaczących środków finansowych w nowoczesne instalacje do sortowania oraz przetwarzania śmieci, a także w systemy edukacji społecznej oraz kontroli jakości segregacji. Wszystkie te czynniki przekładają się bezpośrednio na wyższe koszty funkcjonowania całego systemu gospodarki odpadami, które w ostatecznym rozrachunku muszą być pokryte przez mieszkańców w postaci rosnących opłat miesięcznych.